Bưởi đỏ được coi là cây trồng bản địa quý của huyện Tân Lạc và được xem là sản phẩm đặc sản đặc trưng nhất của địa phương. Do nhiều yếu tố tác động nên loại cây đặc sản này đang dần bị thoái hóa giống hoặc chưa phát huy được hết tiềm năng. Tỉnh Hòa Bình đã triển khai nhiệm vụ KH&CN bảo tồn, khai thác và phát triển gen  bản địa quý bưởi đỏ Hòa Bình. Việc bảo tồn, khai thác, sử dụng bền vững nguồn gen sẽ nâng cao giá trị thương phẩm, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Bưởi đỏ được coi là cây trồng bản địa quý của huyện Tân Lạc

Thực tế cũng cho thấy, sản phẩm bản địa bưởi đỏ Tân Lạc cho chất lượng đặc trương như màu sắc, hương thơm, vị đượm chỉ khi những sản phẩm này được trồng trên vùng đất tại huyện Tân Lạc và điển hình nhất là sản phẩm có nguồn gốc địa lý tại các xã Đông Lai, Thanh Hối, Tử Nê, Ngọc Mỹ, Quy Hậu, Mãn Đức, Phong Phú… Đạt được tính chất đặc thù như vậy là nhờ đặc điểm địa hình, đất đai, khí hậu tạo thành những lợi thế đặc trưng mà ở những vùng trồng bưởi khác trong và ngoài tỉnh không thể có được. Tại Tân Lạc, bưởi đỏ được trồng trên đất đồi, đất có tầng canh tác dày, độ phì nhiêu, khả năng thoát nước tốt. Đặc biệt, sự chênh lệch nhiệt độ ngày và đêm lớn làm cho quả bưởi tích lũy mang lại chất lượng đặc biệt cho sản phẩm và vị thơm đặc trưng. Quả bưởi đỏ hình tròn, khi chín vỏ chuyển sang màu vàng, có khối lượng trung bình từ 700 – 1500 gram, phần cùi có màu hồng đỏ, tép mọng, dễ bóc và được thị trường ưa chuộng.

Năm 2017 tỉnh Hòa Bình đã xây dựng và đăng ký bảo hộ thành công nhãn hiệu tập thể “Bưởi đỏ Tân Lạc” cho sản phẩm bưởi đỏ trồng tại huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. Sau 5 năm có thương hiệu, bưởi đỏ Tân Lạc đã phát triển vùng trồng cả về quy mô và diện tích cũng như được đầu tư, chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm. Từ đó có giá trị kinh tế cao hơn và được người tiêu dùng biết đến nhiều hơn, nhờ thế mà hiệu quả sản xuất của người dân được nâng lên đáng kể. Tuy nhiên, cũng nhờ sự nổi tiếng và giá trị kinh tế cao, nên nhiều thương lái đã lợi dụng lấy bưởi đỏ kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, xuất xứ rồi sử dụng thương hiệu bưởi đỏ Tân Lạc để bán trên thị trường, điều này làm mất uy tín chất lượng và làm mất niềm tin của khách hàng vào sản phẩm. Bên cạnh đó trong sản xuất và quản lý còn gặp nhiều hạn chế, khâu sản xuất và cung ứng giống bưởi đỏ chưa được kiểm soát, chất lượng cây giống chưa chuẩn, diện tích cây bị bệnh hại nhiều, hầu hết việc ứng dụng kỹ thuật trong sản xuất mang tính truyền thống, theo kinh nghiệm, người dân chưa thống nhất về quy trình kỹ thuật nên tính đồng đều về mẫu mã sản phẩm còn thấp và chất lượng sản phẩm chưa được ổn định,.... Chính vì vậy, rất cần thiết phải có phương án cụ thể trong quản lý tổ chức sản xuất, đặc biệt là việc bảo tồn nguồn gen bản địa quý bưởi đỏ Tân Lạc để hướng tới xây dựng vùng sản xuất quy mô lớn, tập trung và phát triển bền vững. Để có biện pháp bảo tồn, từ năm 2021 - 2023, nhiệm vụ KH&CN cấp tỉnh về “Nghiên cứu bảo tồn, khai thác và phát triển nguồn gen bản địa quý bưởi đỏ của tỉnh Hoà Bình” được triển khai thực hiện nhằm phục vụ sản xuất, góp phần phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.

Trước đây khi nhân giống cây ăn quả thường sử dụng 2 phương pháp là chiết cành và ghép mắt. Tuy nhiên khi nhân giống bằng 2 phương pháp này thì một số bệnh như: Tristeza, greening, virus đều lây lan qua mắt ghép, cành chiết. Vì vậy, để cây giống được sạch bệnh và khoẻ mạnh, đề tài đã áp dụng phương pháp mới tiên tiến đó là vi ghép đỉnh sinh trưởng. Với phương pháp này, đã tuyển chọn và lưu giữ tại chỗ được 12 cây đầu dòng theo quyết định số 793/QĐ-SNN ngày 8 tháng 12 năm 2021 và giấy công nhận số 146/GCN-SNN, ngày 8 tháng 12 năm 2021 của Sở NN&PTNT tỉnh Hòa Bình; sản xuất và lưu giữ được 21 cây S0 và 80 cây S1 sạch bệnh tristeza, greening, phytophthora từ nguồn gen bưởi đỏ Hòa Bình; sản xuất cây giống nguồn gen bưởi đỏ Hòa Bình với quy mô 416 cây đủ tiêu chuẩn xuất vườn theo TCVN 9302:2013, cây đạt tiêu chuẩn quy định sạch bệnh; hoàn thiện được quy trình kỹ thuật thâm canh cho nguồn gen bưởi đỏ Hòa Bình gồm phân bón phù hợp và kỹ thuật phòng trừ một số bệnh gây hại chính nguồn gen bưởi đỏ Hòa Bình; xây dựng được 1 mô hình trồng mới với diện tích 1ha/nguồn gen bưởi đỏ sạch bệnh, cây giống được lấy từ 416 cây giống đủ tiêu chuẩn xuất vườn theo TCVN 9302:2013, cây trong mô hình sinh trưởng và phát triển tốt, đạt tỷ lệ sống 96,75%; Mô hình thâm canh đã đạt được tiêu chuẩn VietGAP, hiệu quả kinh tế so với đối chứng năm 2022 và 2023 tăng.

Tính đến thời điểm này, tổng diện tích bưởi đỏ của tỉnh khoảng 2.600 ha. Trong đó, riêng huyện Tân Lạc có 885ha bưởi đỏ. Toàn huyện Tân Lạc có 11 hợp tác xã (HTX) và 5 tổ hợp tác hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh bưởi; có 240ha bưởi được chứng nhận sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ; 1 cơ sở sơ chế, đóng gói của HTX sản xuất, chế biến và tiêu thụ bưởi đỏ Tân Lạc; 3 sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn 3 sao (bưởi đỏ Sơn Hoa, bưởi đỏ Giang Lộc, bưởi hữu cơ Tân Đông). Huyện có 6 cơ sở được cấp mã vùng trồng xuất khẩu sang thị trường EU, tổng diện tích 153ha; 2 cơ sở được cấp mã vùng trồng xuất khẩu sang thị trường New Zealand, diện tích 46,8ha. Sản lượng bưởi hàng năm đạt trên 17.000 tấn; giá trị trung bình đạt khoảng 190 triệu đồng/ha. Hiện, một số diện tích trồng bưởi tại các xã: Thanh Hối, Đông Lai, Tử Nê có giá trị thu nhập cao, đạt khoảng 380 - 415 triệu đồng/ha; đã có 13.400 quả bưởi được xuất khẩu sang thị trường Anh quốc (năm 2022 là 5.400 quả; năm 2023 là 8.000 quả), đạt khoảng 13,5 tấn, mang lại nguồn thu nhập cao và đầu ra cho sản phẩm.

Qua nhiều năm, sản phẩm bưởi đỏ Tân Lạc đã tranh thủ được thời cơ, vượt qua nhiều thách thức, ngày càng hoàn thiện và nâng cao quy trình canh tác, sản xuất, đáp ứng những yêu cầu khắt khe về kỹ thuật để thành công trong việc chinh phục thị trường quốc tế. Để sản phẩm bưởi đỏ được phát triển bền vững, nâng tầm giá trị nông sản đặc hữu của địa phương, thời gian tới, bên cạnh việc bảo tồn, khai thác và phát triển gen bản địa quý bưởi đỏ Tân Lạc cần tiếp tục phát triển cây bưởi đỏ theo quy hoạch, bài bản theo đề án "Tái canh cây ăn quả có múi tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030”. Đồng thời, tăng cường ứng dụng KHKT vào sản xuất để nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm; tăng cường liên kết 4 nhà (Nhà nước - Nhà Nông - Nhà Khoa học - Nhà Doanh nghiệp); tiếp tục mời gọi các nhà đầu tư, doanh nghiệp thu mua, chế biến sản phẩm, phát triển đa dạng giá trị của sản phẩm; tăng cường xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường tiêu thụ cả trong nước và xuất khẩu...

Bùi Phương

• Trang trước
• Trang sau